Zmagasz się z trudnościami natury psychologicznej i chcesz skorzystać z profesjonalnego wsparcia. Ale do kogo udać się po pomoc? Tylu jest tych specjalistów! Psychiatra? Psycholog? A może lepiej psychoterapeuta? W tym artykule przedstawię praktyczny przewodnik po najpopularniejszych psychoprofesjach. Odpowiem w nim na pytania: W czym mogą pomóc psychiatrzy, psychologowie i psychoterapeuci? Jakiego rodzaju usługi świadczą Gdzie ich szukać?

Wprowadzenie

Zacznę od podstawowej kwestii: to nie to samo. Psychiatrzy, psychologowie i psychoterapeuci reprezentują odrębne profesje i każda z nich ma swoją specyfikę [1]. Wszyscy ci fachowcy zajmują się wspólnie tematyką zdrowia psychicznego, przy czym każdy reprezentuje nieco odmienny – choć równie wartościowy – punkt widzenia. Dzieki temu psychiatrzy, psychologowie i psychoterapeuci uzupełniają się znakomicie, współpracując ze sobą w Poradniach Zdrowia Psychicznego i prywatnych gabinetach. Każdy zna swój zakres kompetencji i w momencie, gdy problem lub potrzeby pacjenta wykraczają poza ramy usług na przykład psychologa, ten przekieruje go odpowiednio do psychoterapeuty lub psychiatry (i vice versa). Dlatego tak ważne jest wnikliwe rozeznanie, jakie są źródła problemów klienta podczas pierwszej konsultacji (o której pisałam tutaj). Czym zatem charakteryzują się omawiane profesje?

Psychiatra. Czym się zamuje?

Psychiatra to lekarz/lekarka, który zajmuje się zaburzeniami zdrowia psychicznego. Osoba ta ukończyła studia medyczne ze specjalizacją w psychiatrii (lub jest w trakcie specjalizacji). W swojej pracy zajmuje się rozpoznawaniem (diagnozą) i leczeniem zaburzeń psychicznych metodami biologicznymi.

Rozpoznawanie zaburzeń – czyli ocena zdrowia psychicznego – wiąże się z przeprowadzeniem badania psychiatrycznego. Takie badanie to nic innego jak szczera rozmowa, w której lekarz może pytać o przeróżne kwestie – nie tylko o aktualnie niepokojące objawy, ale także o relacje z innymi ludźmi, historię życia, zainteresowania. Oczywiście wszystkie te informacje lekarz zachowa dla siebie (obowiązuje go tajemnica lekarska), posłużą mu one w sformułowaniu trafnej diagnozy i zaproponowaniu odpowiedniej formy leczenia. Psychiatra może też zechcieć przeprowadzić klasyczne badanie lekarskie, a także zlecić dodatkowe badania, np. krwi.

Po postawieniu diagnozy lekarz określa wskazaną metodę leczenia. Jak wspomniałam wyżej, psychiatra jest specjalistą od metod biologicznych. Takich jak farmakoterapia, czyli terapia z wykorzystaniem leków, ale także mniej popupularnych – takich jak na przykład fototerapia (którą opisałam w artykule o depresji sezonowej). Jednak wizyta u psychiatry wcale nie musi oznaczać, że wyjdziemy z gabinetu z receptą na jakiś lek. Psychiatra może uznać, że lepszym rozwiązaniem danego problemu będzie skorzystanie z psychoterapii lub konsultacje z psychologiem – czyli terapia rozmową, a nie lekami (choć bywa, że te metody są stosowane równolegle). 

Może zatem dać skierowanie do innego specjalisty – psychoterapeuty czy psychologa. Może też skierować do szpitala. Nie obawiajcie się jednak, że chwyci za kaftan bezpieczeństwa i zawiezie Was na oddział zamknięty!  🙂 Uspokajam, bo przeczytałam ostatnio, że co czwarty Polak nie umówiłby się na wizytę u psychiatry z obawy przed tym, że lekarz wyśle go wbrew woli do szpitala psychiatrycznego [3].

Tymczasem nawet jeśli lekarz uzna, że w konkretnym przypadku wskazany byłby pobyt w szpitalu, to od pacjenta wymagana jest pisemna zgoda na leczenie, a jeśli pacjent jest osobą nieletnią lub ubezwłasnowolnioną, to zgodę podpisują opiekunowie (przedstawiciele ustawowi).

Leczenie psychiatryczne jest zasadniczo dobrowolne.

Przymusowe leczenie, wokół którego narosło wiele mitów, występuje w naprawdę wyjątkowych przypadkach: przede wszystkim wtedy, gdy osoba jest niebezpieczna dla siebie lub innych i istnieje realne ryzyko, że zagraża zdrowiu lub życiu swojemu lub innych osób.

Warto wiedzieć, że psychiatra posiada wiele mocy niedostępnych psychologowi czy psychoterapeucie: stawia diagnozę medyczną, przepisuje leki, wystawia zwolnienia lekarskie, daje skierowania do psychologa, na psychoterapię czy do szpitala. Wydaje też opinię na temat stanu zdrowia pacjenta, która może zostać przedstawiona komisjom lekarskim do spraw inwalidztwa, zdolności do pracy czy odbycia służby wojskowej.

Gdzie szukać psychiatry?

Jeśli chcesz skorzystać z usług psychiatry w ramach NFZ, nie musisz mieć skierowania [2]. Zgłoś się do najbliższej poradni zdrowia psychicznego i ustal termin wizyty. Zwykle na takie spotkanie trzeba poczekać. Pamiętaj, że w ramach NFZ możesz zgłosić się dowolnej poradni zdrowia psychicznego, ponieważ nie obowiązuje rejonizacja. Jeśli zależy Ci na anonimowości, możesz zapisać się do psychiatry w innym mieście.

Oczywiście w przypadku gdy dysponujesz zasobami, możesz udać się do specjalisty prywatnie. W Warszawie koszt jednorazowej wizyty wynosi zwykle 150 złotych (stan na rok 2017).

Ciekawostka: psychiatra w gabinecie prywatnym nie może wystawić skierowania na psychoterapię w ramach NFZ. Nie ma to oczywiście żadnego znaczenia, jeśli planujesz psychoterapię również prywatnie.

Psycholog. Czym się zamuje?

Psycholog to osoba, która ukończyła studia na kierunku psychologia i posiada dyplom magistra psychologii. Takie studia trwają 5 lat. Zatem umówmy się od razu, że ukończenie jakiegoś kursu pomocy psychologicznej nie daje uprawnień do nazywania siebie psychologiem.

Studia psychologiczne oferują wiele specjalizacji, co umożliwia pracę w wielu branżach. Nie będę rozpisywać się na temat tych możliwości, chcę jedynie podkreślić, że nie każdy psycholog zajmuje się zawodowo pomocą psychologiczną. W tym miejscu opiszę pracę tylko tych, którzy świadczą profesjonalną pomoc innym.

Psycholog-praktyk zajmuje się pomocą psychologiczną i szeroko pojętą promocją zdrowia psychicznego. Te enigmatyczne pojęcia w praktyce przyjmują formę niżej wymienionych usług.

Konsultacje/poradnictwo psychologiczne

Konsultacja z psychologiem to rozmowa, która służy zorientowaniu się w sytuacji problemowej zgłaszającej się osoby i znalezieniu różnych możliwości rozwiązań. Psycholog podczas takiego spotkania wysłucha, co Ci doskwiera, dokona diagnozy sytuacji i zasugeruje najlepszy kierunek dalszych działań. Możliwe, że będzie to wizyta u psychiatry, psychoterapeuty lub innego specjalisty.

Tematy konsultacji zależą od klienta/tki. Mogą to być bieżące trudności życiowe czy niepokojące dolegliwości psychiczne. Mogą to być konsultacje wychowawcze, na które zgłasza się rodzic zaniepokojony zachowaniem swojego dziecka. Oczywiście psychologa obowiązuje tajemnica zawodowa, więc wszystko, co mu  powiesz, pozostanie w czterech ścianach jego gabinetu.

Konsultacje poprzedzają również psychoterapię i służą wtedy sprawdzeniu, czy psychoterapia jest odpowiednim rozwiązaniem w przypadku konkretnego problemu.

Zwykle są to jednorazowe spotkania, czasem kilka.

Diagnoza psychologiczna

Na podstawie wywiadu psychologicznego, obserwacji i przy użyciu testów psychologicznych psycholog może dokonać oceny wybranych aspektów funkcjonowania klienta, np. cech osobowości czy intelektu. Rzecz jasna nie wykorzystuje przy tym „psychotestów”, które można znaleźć w prasie kobiecej czy młodzieżowej, ale profesjonalne, rzetelne narzędzia diagnostyczne, które pozwalają na wyciąganie trafnych wniosków. Takie narzędzia nie są ogólnodostępne, mogą posługiwać się nimi wyłącznie osoby wykwalifikowane.

Doradztwo zawodowe

Do psychologa możesz się wybrać, kiedy zastanawiasz się nad swoją drogą zawodową. Mogą to być pytania o to, jaki kierunek studiów wybrać, jaki rodzaj pracy zawodowej. Naturalnie psycholog nie zajrzy w szklaną kulę i podczas konsultacji nie padnie żaden ostateczny werdykt, ale rozmowa z nim może wiele rozjaśnić. Psycholog pomoże Ci w odkryciu Twoich preferencji, mocnych stron i zasobów, rozważeniu za i przeciw w przypadku konkretnego wyboru. Natomiast w żadnym wypadku nie podejmie decyzji za Ciebie.

PS „Psychologów” ze szklanymi kulami radzę omijać.

 

Gdzie szukać psychologa?

Jeśli chcesz spotkać się z psychologiem w ramach NFZ, musisz posiadać skierowanie od lekarza rodzinnego (lub innego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej) albo od psychiatry.

Psychologa znajdziesz w wielu miejscach: w poradniach zdrowia psychicznego, poradniach psychologiczno-pedagogicznych czy placówkach różnego rodzaju organizacjach pozarządowych – fundacjach, stowarzyszeniach. Warto dzwonić i dopytywać o możliwość darmowych usług, bardzo często są to miejsca, w których terapia/konsultacje są darmowe. Upewnij się tylko, jaki rodzaj pomocy oferują – czasem może to być tylko kilka spotkań konsultacyjnych.

Psychiatra i psycholog a psychoterapia

(Uwaga, teraz będzie ważne!)

Ani ukończenie studiów medycznych ze specjalizacją w psychiatrii, ani studiów psychologicznych nie uprawnia do prowadzenia psychoterapii. Konieczne jest do tego podjęcie dodatkowego specjalistycznego szkolenia w wybranej szkole psychoterapii. Takie szkolenie trwa zwykle kilka lat (najczęściej cztery). Wiąże się ono nie tylko ze zdobywaniem specjalistycznej wiedzy, ale także z ogromem pracy psychoterapeuty nad sobą samym w postaci uczestnictwa w treningach interpersonalnych czy podczas terapii własnej.

Powtarzam: psychoterapeutą może nazywać się osoba, która posiada wyższe wykształcenie (medyczne, psychologiczne, pedagogiczne i pokrewne) i ukończyła szkolenie psychoterapeutyczne (lub jest w trakcie szkolenia).

Gdzie szukać psychoterapeuty?

Jeśli chcesz skorzystać z psychoterapii finansowanej ze środków NFZ, musisz mieć skierowanie od lekarza. Może to być lekarz rodzinny bądź psychiatra. Należy zgłosić się do niego i przedstawić swoje dolegliwości. Z otrzymanym skierowaniem trzeba następnie pojawić się w Poradni Zdrowia Psychicznego lub w dowolnym innym ośrodku, który ma kontrakt z NFZ na leczenie psychologiczne.

Podobnie jak w przypadku konsultacji z psychologiem warto dodatkowo zorientować się w możliwościach uzyskania niskopłatnej lub bezpłatnej psychoterapii w ramach projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe.

W przypadku wizyt w prywatnym gabinecie nie potrzebujesz żadnego skierowania. Standardowa stawka za psychoterapię wynosi od 100 do 120 zł (lub więcej – w zależności od miasta; stan na 2017 rok). 

Jeśli decydujesz się na psychoterapię prywatnie, sprawdź wcześnej koniecznie kwalifikacje wybranego specjalisty. Możesz dopytać o nie podczas rozmowy telefonicznej przed zapisaniem się na wizytę. Jest to w Twoim interesie – w końcu chcesz trafić w dobre ręce. A jeżeli terapeuta nie za bardzo chce się chwalić lub reaguje dziwnie na to pytanie, rozłącz się bez żalu. I zadzwoń do następnego.

 

Przydatne linki:

• Ogólnopolski Informator o Czasie Oczekiwania na Usługi Medyczne: sprawdzisz tu czas oczekiwania na wizytę m.in. w Poradniach Zdrowia Psychicznego; wystarczy, że wybierzesz województwo i wpiszesz swoją miejscowość: http://kolejki.nfz.gov.pl/

• Infolinia dla zainteresowanych psychoterapią/opieką psychologiczną w ramach NFZ, tu też można uzyskać info o kolejkach: http://www.nfz.gov.pl/kontakt/infolinie-nfz/

Przypisy

[1] Berezowska, J., Dębniak, A., Kubiak (2009). Jakie są różnice między zawodem psychoterapeuty, psychologa i psychiatry? W: Grzesiak, L., Styła, R. (red.). Psychoterapia bez tajemnic. Podstawowa wiedza i wskazówki medyczne (s. 120-135). Warszawa: Difin.

[2] Strona internetowa Narodowego Funduszu Zdrowia: http://www.nfz-warszawa.pl/dla-pacjenta/co-kazdy-pacjent-wiedziec-powinien/opieka-psychiatryczna-i-leczenie-uzaleznien/

[3] Artykuł Ewy Marczyk Ogólnopolski Program Zamiany Postaw wobec Psychiatrii – o raporcie z badań TSN OBOP z 2004 roku (niestety nie mam dostępu do oryginalnego raportu w całości) http://www.psychiatria.pl/artykul/ogolnopolski-program-zamiany-postaw-wobec-psychiatrii/970